Botulizmi është një sëmundje sporadike te gjedhi, e shkaktuar nga konsumi i toksinave të Clostridium botulinum në ushqim ose ujë të kontaminuar. Një formë jo-tipike, “botulizmi viszeral”, prek lopët me rendimente të larta dhe sistem imunitar të qëndrueshëm. Përveç gabimeve në ushqim dhe higjienë, prania e lartë e klostrideve në silazh është një shkak i dyshuar.

Masat Parandaluese kundër Clostridium botulinum

Higjiena e Ushqimit:

• Shmangni ushqimin e prishur ose të dyshimtë.
• Kushtojini vëmendje menaxhimit të tokës, stallës dhe higjienës së mjeljes.

Silazhimi i Duhur:

• Clostridium gjenden natyrshëm në tokë dhe ndihmojnë në shpërbërjen e lëndës organike.
• Ushqimi i ndotur voluminoz i fut ato në depon e silazhit, ku shumohen shpejt.
• Për të reduktuar ndotjen, filloni me manipulimin e kujdesshëm të masës së njomë në fushë, plehërimin e duhur me azot dhe shmangien e ndotjes gjatë plehërimit të lëngshëm.
• Sporet e clostridium dalin jashtë me jashtëqitjen dhe mund të kontaminojnë gjirin dhe qumështin.
• Plehërimi i lëngshëm krijon një cikël kontaminimi.
• Përmbajtja e sporeve është e ulët në silazhet pa acid butirik, por rritet me rritjen e tij.
• Kullotat dhe bari i thatë cilësor kanë përmbajtje të ulët të sporeve.

Rregullat e Silazhimit:

• Ndotja e lartë e ushqimit dhe përmbajtja e pamjaftueshme e lëndës së thatë, fermentimit ose përmbajtja e nitrateve rritin aktivitetin e klostrideve.

Përmbajtja e Lëndës së Thatë dhe Momenti i Kositjes:

• Synoni tharjen e masës në 30-40% lëndë të thatë (DM).
• Masa e njomë me <28% DM nxit humbjen e lëngut dhe formimin e acidit butirik.
• Ushqimi shumë i thatë fermentohet vështirë dhe rrit temperaturën e silazhit dhe formimin e mykut.
• Kositja e hershme para lulëzimit me 23-26% celulozë siguron sheqer të lartë dhe fermentim të shpejtë të acidit laktik.
• Kositja e vonuar rrit ndotjen.
• Kositja pas tharjes zvogëlon ndotjen.

Aciditeti:

• Acidi laktik ul pH dhe siguron stabilitet anaerob brenda 3-4 javësh.
• Silazhet anaerobe të qëndrueshme kanë pH 4.5-5.0.
• Përbërja ideale bimore: 60-80% bar, 10-20% leguminoze, 10-20% bimë të tjera.
• Leguminozet dhe bimët e tjera fermentohen më vështirë.
• Sheqeri i lartë nxit fermentimin laktik.
• Prerja e shkurtër, mbushja dhe ngjeshja e shpejtë optimizojnë fermentimin.

Nitrati:

• Nitrati pengon clostridia dhe formimin e acidit butirik.
• Plehërimi me azot (N) ndikon në përmbajtjen e nitratit.
• Mungesa e azotit (<1 gram/kg DM) pengon formimin e acidit laktik dhe nxit formimin e acidit butirik.
• Mungesa e azotit mund të matet edhe nëpërmjet proteinës së papërpunuar në ushqim (<14%).

Shpërbërja e Proteinës në Amoniak:

• Silazhimi ul proteinat e asimilueshme nga 80% në 40-60% dhe rrit NPN.
• Rënia e proteinës së pastër nën 40% shkakton probleme me shpërbërjen e proteinës stabile të rumenit.
• Enzimat shpërbëjnë proteinën pas kositjes dhe mbeten aktive deri në arritjen e pH kritik të silazhit.
• Bakteret coli dhe buterike shpërbëjnë proteinat në amoniak.
• Përqindja e amoniakut duhet të jetë <10% e azotit total.
• Vlera 5% tregon fermentim mesatar, >20% fermentim të keq.
• Silazhet e keq-fermentuara rrisin urenë në qumësht.

Shkaqet dhe Simptomat e Botulizmit

• Clostridium botulinum prodhon toksina në kushte anaerobe, në materiale të pasura me proteina të kalbëzuara.
• “Botulizmi viszeral” shkaktohet nga prania e klostrideve në traktin intestinal, pas rënies së imunitetit.
• Lopët me rendimente të larta qumështi janë më të prekshme.
• Simptomat klasike: shqetësim, agresivitet, pengesa në ecje, “shkundje bishti”, paralizë e gjuhës dhe nofullave, pozicion si në ethet e qumështit, ngordhje brenda 1-2 ditëve.
• Diagnoza e “botulizmit viszeral” është e vështirë.
• Vlera të larta të endotoksinave në gjak, ngarkesë e lartë bakteriale në fekale ose ndryshime kronike në mukozën e zorrëve janë tregues.
• Kur dyshohet për botulizëm, duhet menjëherë një veteriner.

Përmbledhje:

Silazhimi i duhur dhe higjiena e ushqimit janë thelbësore për të parandaluar botulizmin në gjedhë. Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet përmbajtjes së lëndës së thatë, kohës së kositjes, aciditetit, përmbajtjes së nitrateve dhe shpërbërjes së proteinave gjatë silazhimit.