Silazhimi i pastër: Si të shmangim Botulizmin në gjedhë
Përpunuar nga Klevis Xhardja
Botulizmi është një sëmundje sporadike te gjedhi, e shkaktuar nga konsumi i toksinave të Clostridium botulinum në ushqim ose ujë të kontaminuar. Një formë jo-tipike, “botulizmi viszeral”, prek lopët me rendimente të larta dhe sistem imunitar të qëndrueshëm. Përveç gabimeve në ushqim dhe higjienë, prania e lartë e klostrideve në silazh është një shkak i dyshuar.

Masat Parandaluese kundër Clostridium botulinum
Higjiena e Ushqimit:
- Shmangni ushqimin e prishur ose të dyshimtë.
- Kushtojini vëmendje menaxhimit të tokës, stallës dhe higjienës së mjeljes.
Silazhimi i Duhur:
- Clostridium gjenden natyrshëm në tokë dhe ndihmojnë në shpërbërjen e lëndës organike.
- Ushqimi i ndotur voluminoz i fut ato në depon e silazhit, ku shumohen shpejt.
- Për të reduktuar ndotjen, filloni me manipulimin e kujdesshëm të masës së njomë në fushë, plehërimin e duhur me azot dhe shmangien e ndotjes gjatë plehërimit të lëngshëm.
- Sporet e clostridium dalin jashtë me jashtëqitjen dhe mund të kontaminojnë gjirin dhe qumështin.
- Plehërimi i lëngshëm krijon një cikël kontaminimi.
- Përmbajtja e sporeve është e ulët në silazhet pa acid butirik, por rritet me rritjen e tij.
- Kullotat dhe bari i thatë cilësor kanë përmbajtje të ulët të sporeve.
Rregullat e Silazhimit:
- Ndotja e lartë e ushqimit dhe përmbajtja e pamjaftueshme e lëndës së thatë, fermentimit ose përmbajtja e nitrateve rritin aktivitetin e klostrideve.
Përmbajtja e Lëndës së Thatë dhe Momenti i Kositjes:
- Synoni tharjen e masës në 30-40% lëndë të thatë (DM).
- Masa e njomë me <28% DM nxit humbjen e lëngut dhe formimin e acidit butirik.
- Ushqimi shumë i thatë fermentohet vështirë dhe rrit temperaturën e silazhit dhe formimin e mykut.
- Kositja e hershme para lulëzimit me 23-26% celulozë siguron sheqer të lartë dhe fermentim të shpejtë të acidit laktik.
- Kositja e vonuar rrit ndotjen.
- Kositja pas tharjes zvogëlon ndotjen.
Aciditeti:
- Acidi laktik ul pH dhe siguron stabilitet anaerob brenda 3-4 javësh.
- Silazhet anaerobe të qëndrueshme kanë pH 4.5-5.0.
- Përbërja ideale bimore: 60-80% bar, 10-20% leguminoze, 10-20% bimë të tjera.
- Leguminozet dhe bimët e tjera fermentohen më vështirë.
- Sheqeri i lartë nxit fermentimin laktik.
- Prerja e shkurtër, mbushja dhe ngjeshja e shpejtë optimizojnë fermentimin.
Nitrati:
- Nitrati pengon clostridia dhe formimin e acidit butirik.
- Plehërimi me azot (N) ndikon në përmbajtjen e nitratit.
- Mungesa e azotit (<1 gram/kg DM) pengon formimin e acidit laktik dhe nxit formimin e acidit butirik.
- Mungesa e azotit mund të matet edhe nëpërmjet proteinës së papërpunuar në ushqim (<14%).
Shpërbërja e Proteinës në Amoniak:
- Silazhimi ul proteinat e asimilueshme nga 80% në 40-60% dhe rrit NPN.
- Rënia e proteinës së pastër nën 40% shkakton probleme me shpërbërjen e proteinës stabile të rumenit.
- Enzimat shpërbëjnë proteinën pas kositjes dhe mbeten aktive deri në arritjen e pH kritik të silazhit.
- Bakteret coli dhe buterike shpërbëjnë proteinat në amoniak.
- Përqindja e amoniakut duhet të jetë <10% e azotit total.
- Vlera 5% tregon fermentim mesatar, >20% fermentim të keq.
- Silazhet e keq-fermentuara rrisin urenë në qumësht.


Shkaqet dhe Simptomat e Botulizmit
- Clostridium botulinum prodhon toksina në kushte anaerobe, në materiale të pasura me proteina të kalbëzuara.
- “Botulizmi viszeral” shkaktohet nga prania e klostrideve në traktin intestinal, pas rënies së imunitetit.
- Lopët me rendimente të larta qumështi janë më të prekshme.
- Simptomat klasike: shqetësim, agresivitet, pengesa në ecje, “shkundje bishti”, paralizë e gjuhës dhe nofullave, pozicion si në ethet e qumështit, ngordhje brenda 1-2 ditëve.
- Diagnoza e “botulizmit viszeral” është e vështirë.
- Vlera të larta të endotoksinave në gjak, ngarkesë e lartë bakteriale në fekale ose ndryshime kronike në mukozën e zorrëve janë tregues.
- Kur dyshohet për botulizëm, duhet menjëherë një veteriner.
Përmbledhje:
Silazhimi i duhur dhe higjiena e ushqimit janë thelbësore për të parandaluar botulizmin në gjedhë. Vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet përmbajtjes së lëndës së thatë, kohës së kositjes, aciditetit, përmbajtjes së nitrateve dhe shpërbërjes së proteinave gjatë silazhimit.