Diarreja te gicat vazhdon të jetë një faktor rreziku i rëndësishëm në fazën e rritjes. Si pasojë e çrregullimeve të tretjes të shkaktuara nga ushqyerja, vërehen rënie të performancës deri në kequshqyerje të rëndë dhe humbje të plota, për shkak të shfaqjes së shtuar të sëmundjeve bakteriale të zorrëve siç është sëmundja e Edemës. Fig. 1 paraqet, në mënyrë të thjeshtuar, “gjendjen normale” të kolonizimit me mikrobe dhe të vlerave të pH-së në traktin tretës të gicave. Në kolonizimin mikrobial të stomakut dhe zorrës së hollë mbizotërojnë streptokokët dhe laktobacilet, si prodhues të acidit laktik. Në zorrën e trashë, prodhuesit e acidit laktik shfaqen rrallë; aty mbizotërojnë mikroorganizma që fermentojnë karbohidratet dhe proteinat e pa tretura enzimatikisht.

Rëndësia e vlerës së pH

Rregullimi i vlerës së pH-së në pjesët e ndryshme të traktit tretës është veçanërisht i rëndësishëm për një tretje normale. Tek gicat, vlera e pH-së në stomak vendoset në intervalin nga 3 deri në 5. Pas ndarjes nga nëna, te gicat e sapo ndarë, pH-ja në dalje të stomakut duhet të jetë nën 3. Pas ndërprerjes së ushqimit me qumësht, acidifikimi i masës ushqimore në stomak duhet të merret përsipër nga acidi klorhidrik i prodhuar në vetë stomak. Megjithatë, ky proces mund të ndodhë në mënyrë të plotë vetëm nga java e 7-të deri në të 10-tën të jetës.

Acidifikimi i masës ushqimore në stomak (ulja e pH-së) ka dy funksione kryesore

• Enzimat e prodhuara në stomak për zbërthimin e proteinave funksionojnë në mënyrë optimale vetëm në një mjedis acid.
• Një acidifikim i fortë përbën një barrierë efektive ndaj depërtimit të mikroorganizmave nga ushqimi në traktin tretës.

Në zorrën e e cila është vendi kryesor i tretjes, enzimat për tretjen e proteinave, karbohidrateve dhe yndyrnave veprojnë në mënyrë optimale vetëm nëse vlera e pH-së është në intervalin neutral deri lehtësisht alkalik, pra midis 6 dhe 8. Në këtë kuadër, pH-ja e stomakut ndikon ndjeshëm në nivelin e pH-së në zorrën e hollë, pra sa më e ulët të jetë vlera e pH-së në stomak, aq më e favorshme është mjedisi i pH-së në zorrën e hollë. Në zorrën e trashë nuk ndodh tretje nga enzimat e trupit. Aktivitetet enzimatike për tretjen e përbërësve të qumështit janë të zhvilluara mirë në mënyrë natyrale, por ato fillojnë të bien gradualisht që nga java e 3-të ose 4-t e jetës së gicit. Proteinët dhe karbohidratet që nuk vijnë nga qumështi (si niseshteja dhe sheqernat) mund të treten me enzima vetëm në një shkallë të kufizuar gjatë tre javëve të para të jetës. Përmes një ushqimi plotësues të hershëm gjatë periudhës së gjirit, mund të stimulohet aktiviteti i enzimave për zbërthimin e lëndëve ushqyese jo nga qumështi, në mënyrë që nga java e 4-të apo e 5-të e jetës, gici i ri të jetë në gjendje të tresë sasi të konsiderueshme të proteinave, yndyrnave dhe karbohidrateve bimore, dhe t’i përdorë ato në metabolizëm për rritje.

Shkaqet e çrregullimeve të tretjes

Si shkaqe të çrregullimeve të tretjes duhet të merren parasysh veçanërisht: ndryshimi i ushqimit, marrja e tepruar e ushqimit, mungesa e cilësisë në ushqimet për gicat, dhe higjiena e pamjaftueshme gjatë ushqyerjes.

Ndryshimi i ushqimit

Në lidhje me ndarjen nga gjiri, kalimi nga ushqimi me qumësht në ushqim të thatë përbën një ngarkesë të madhe për gicin. Ndryshimi i ushqimit gjatë ndarjes nga gjiri nuk nënkupton vetëm ndryshim në furnizimin me lëndë ushqyese, por sjell edhe ndryshime në statusin imunitar të zorrëve si dhe në sjelljen e marrjes së ushqimit (Fig. 2).

Marrja e tepërt e ushqimit dhe pasojat

Një marrje e tepërt e ushqimit vërehet shpesh te gicat e sapo ndarë nga gjiri pas periudhave me marrje të pamjaftueshme ushqimi, ndërrim ushqimi apo ndërprerje ushqimi si masë dietike. Ndërrimi i ushqimit dhe marrja e tepruar e tij pengojnë acidifikimin e mjaftueshëm të masës ushqimore në stomak, çka bën që mikroorganizmat e pranishëm në ushqim të kalojnë në sasi të konsiderueshme në zorrën e hollë dhe të shumohen ndjeshëm atje. Kjo çon në çrregullim të ekuilibrit të mikroorganizmave që natyrshëm ndodhen në zorrën e hollë. Rritet përqendrimi i produkteve të prishjes mikrobiale dhe bie aktiviteti i enzimave tretëse. Si pasojë, sasi më të mëdha proteinash dhe karbohidratesh të patretura arrijnë në zorrën e trashë. Kjo favorizon shumimin e disa llojeve mikroorganizmash në zorrën e trashë, të cilët, përmes produkteve të tyre metabolike pjesërisht toksike, ndikojnë negativisht në vlerën e pH-së si dhe në ekuilibrin e ujit dhe elektroliteve në këtë pjesë të zorrëve. Feçet e gicave bëhen të buta dhe të ujshme, ndërsa aroma është e thartë ose kalbëzuese. Efektet që shkaktojnë ose përkeqësojnë diarrenë mund të lidhen gjithashtu me probleme në cilësinë e ushqimit për gicat dhe higjienën e dobët të ushqyerjes (Fig. 3).

Masat parandaluese

Për parandalimin e shqetësimeve të tretjes, masa të veçanta, si p.sh. vetëm rritja e përmbajtjes së fibrave të papërpunuara në ushqimin për rritjen e gicave ose ushqyerja me sasi të kontrolluara, nuk janë shumë efektive. Problemet me diare tek gicat në ferma lindin gjithmonë nga bashkëveprimi i disa faktorëve shkaktarë. Prandaj, është e nevojshme që për problemet e diares të merren masa të shumëfishta të kombinuara, si në aspektin e përgatitjes së racioneve ushqimore, ashtu edhe në teknikat e ushqyerjes (Fig. 4).

Përqindjet më të larta të proteinave, sasi të tepërta dhe të patretshme proteinash dhe produktet mikrobiologjike të shkatërrimit të proteinave (amina biogjene, amoniak), veçanërisht nga zorra e trashë, ngarkojnë rëndë metabolizmin e derrave të vegjël. Përmes përdorimit të burimeve cilësore të proteinave (si miell soje, proteina e qumështit) dhe veçanërisht përmes plotësimit me aminoacide të përshtatura sipas nevojës, përmbajtja e proteinave mund të ulet deri në më pak se 18% në ushqimin për rritjen e derrave pa ndikime negative në performancën e tyre. Efekti dietik i fibrave të papërpunuara realizohet vetëm nëse një pjesë e konsiderueshme e tyre përdoret nga mikrobet e zorrës së trashë dhe krijohen sasi të mjaftueshme të acideve yndyrore të avulluara, veçanërisht acid acetik. Kjo ul pH-në në zorrën e trashë, stimulojnë metabolizmin e qelizave epiteliale të zorrës, rregullojnë rigjithëmbajtjen e elektroliteve dhe ujit, dhe reduktojnë në mënyrë drastike formimin e produkteve toksike të shkatërrimit të proteinave. Kapaciteti i lartë i lidhjes së acidit në ushqimin për rritjen e derrave e thyen funksionin e barrierës kundër hyrjes së mikroorganizmave të padëshiruar në zorrë dhe ulin efektivitetin e enzimave të tretjes në stomak. Ushqimet me kapacitet të lartë lidhjeje të acidit, si përbërësit mineralë, duhet të kufizohen shumë. Miell soje, drithërat (gruri) dhe përbërësit mineralë cilësorë janë ushqime me kapacitet të ulët lidhjeje acidike. Përveç një projektimi të synuar të racioneve, teknikat e posaçme të ushqyerjes dhe higjiena e ushqyerjes janë metoda të provuara dhe të përshtatshme për të luftuar diaretë me sukses. Një nga masat më efektive në teknikat e ushqyerjes është dhënia e ushqimit shtesë gjatë periudhës që gicat ushqehen me gji, e cila shpesh ne praktikë lihet pas dore (Fig. 5).

Qëllimi duhet të jetë që deri në shkëputjen e gicave, ato të konsumojnë më shumë se 200 g ushqim shtesë për kafshë, ose të mbulojnë 50% të nevojave të tyre për energji dhe lëndë ushqyese nga ky ushqim shtesë. Kjo ndihmon në shmangien e një ndryshimi të fortë të ushqimit dhe e bën më të lehtë fazën e shkëputjes. Në përgjithësi, ndryshimet në ushqim duhet të bëhen gradualisht, gjatë një periudhe prej të paktën 5 ditësh, dhe nuk duhet të ndërmerren gjatë 14 ditëve të para pas shkëputjes. Një masë për parandalimin e diarresë te gicat është ofrimi i ushqimit me dozë të kontrolluar pas shkëputjes. Krahasuar me konsumimin e lirë (ad libitum), ofrimi i ushqimit duhet të ulet rreth 30 – 40%. Megjithatë, kërkohet një raport kafshësh me vende ku ushqehen prej 1:1. Për të shmangur strese të rënda të rritjes, marrja e reduktuar e ushqimit pas ndërprerjes së gjidhënies/ shkëputjes duhet të kufizohet në 8 deri në 10 ditë. Higjiena e të ushqyerit nënkupton përdorimin e ushqimit dhe ujit të pijshëm për gicat pa ndotje higjienike, si dhe pastrimin dhe kontrollin e rregullt, të përditshëm ose të paktën disa herë në javë, të makinave të ushqimit, si dhe të pajisjeve të pirjes. Vetëm një plan i plotë masash është baza për një menaxhim të suksesshëm të rritjes së gicave.